Het bewogen leven van Rosa Luxemburg

Deze in 1871 in Zamosc of Zamost (toendertijd Russisch Polen) geboren talentvolle vrouw haalde het gymnasium in Warschau en studeerde verder aan de Universiteit in Zürich met vakken filosofie, theorie van de nationale economie, staatsrecht en geschiedenis en promoveerde cum laude in 1897. Al vanaf 1895 heeft ze als een van de weinige vrouwen contacten met leidende internationale socialisten en neemt ook deel aan verschillende internationale socialistencongressen in Zürich(1893), London(1896), Parijs(1900), Amsterdam(1904), Stuttgart (1907), Kopenhagen (1910) en Basel (1912). Daarnaast was ze ook een geziene figuur op congressen van de Socialistische Partei Deutschland (SPD) in 1902, 1903, 1908, 1910, 1911, 1913 en 1918.

We kennen de trieste afloop van bekende politici als Abraham Lincoln,  Martin Luther King, John F. Kennedy en Robert Kennedy die hun politieke boodschappen en idealen met de dood hebben moeten bekopen. Dat is ook gebeurd met Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht en nog vele andere socialisten die in de woelige en chaotische periode kort na de eerste wereldoorlog door opstandige partijen zijn vermoord in januari 1919, notabene in Hotel “Eden”. Zij hebben niet de erkenning gekregen die ze verdienden. Daarvoor heeft Rosa ook al verscheidene malen korte en langere tijd in verschillende gevangenissen gezeten, zonder dat er daadwerkelijke bewijzen waren van haar staatsgevaarlijke activiteiten. Ze was redactrice geweest van verschillende politieke tijdschriften en had polemieken niet geschuwd met Marx, Engels, Trotski en zelfs Lenin.

Als heldere geest met een vlijmscherpe pen analyseerde zij de ontwikkelingen om haar heen en nam stelling tegen bijvoorbeeld de Eerste Wereldoorlog. Ze was voorstander van een socialistische of communistische revolutie in Rusland. Daarentegen kon ze felle uitspraken doen als de vrije pers aan banden werd gelegd en alleen de partijelite vrij recht van spreken had. Ook ageerde ze tegen het bezetten van grond door Russische boeren die een stuk grond kwamen opeisen van de tsaristische grootgrondbezitters. Dat moest in de ogen van Rosa gemeenschappelijk overheidsbezit worden en geen privébezit.

Zij was een groot redenaar, zo bleek wel uit voordrachten die ze hield voor internationale congressen. Ze was daarnaast een helder essayist en begaafd pedagoog. Dat laatste kwam vooral naar voren toen zij enige jaren werkte als docente aan de Arbeiter-Bildungsschule te Berlijn (vanaf 1 oktober 1907). Op dezelfde partijschool die opgericht werd door Karl Liebknecht (een prominent socialistenleider) werkte daarvoor een aantal jaren Rudolf Steiner (in de periode 1899-1904).  

                                                                                  

Zowel Luxemburg als Steiner waren zeer kritisch over de rol en zin van een socialistische partij-school, maar besloten er toch te gaan werken nadat ze van het bestuur toezeggingen hadden gekregen om naar eigen inzicht te kunnen werken. De autonomie van de leerkrachten was groot en  het partijbestuur bemoeide zich niet inhoudelijk met de lessen. R. Steiner gaf er geschiedenis en R. Luxemburg politieke economie.  De cursisten zijn volwassenen en in leeftijd variërend tussen 22 en 40 jaar. Het onderwijs was gratis, evenals de leermiddelen en werden door de partij betaald. De ongeveer dertig cursisten en hun familie werden daarnaast ook door de partij  onderhouden.       Het lesprogramma van bijna 800 uur werd grotendeels besteed aan nationale economie (250 uur) dat werd verzorgd door Rosa Luxemburg, mondelinge en schriftelijke communicatie (105 uur) , oude en nieuwe geschiedenis (90 uur)  en verder arbeidsrecht, sociale wetgeving en staatsrecht (86 uur). Voor een vak als natuurkunde bleek maar 28 uur beschikbaar te zijn. Tijdens de Eerste Wereldoorlog moet de school haar deuren sluiten.  Rosa Luxemburg heeft er uiteindelijk 7 jaar lang cursussen verzorgd “Inleiding in de wereldeconomie”. Dat is later ook als publicatie verschenen. 

Rosa Luxemburg werd ook gevraagd om een samenvatting te maken van het hoofdwerk van Marx: "Das Kapital" deel I,II en III. Deel II en III waren nog ruwe schetsen die na zijn dood pas zijn uitgegeven. Toch slaagde Rosa erin een hele goede weergave te maken van de kerntheorie van de marxistische economie. 

Dankzij deze praktische vingeroefeningen heeft zij later ook hierover geschreven. Haar belangrijkste werken zijn: “Reformisme of revolutie” en “Accumulatie van kapitaal”. Dat laatste werd beschouwd als een aanvulling op Marx, die er weinig oog voor had gehad. Je zou het kunnen vergelijken met de recente socialistische kritiek die de Franse econoom Thomas Piketty in het boek Kapitaal heeft vastgelegd.  
  

R.Steiner heeft in 1919 zijn (politieke) maatschappijvisie gepresenteerd in een boekje met de titel: "Kernpunten van het sociale vraagstuk". Daarin beschrijft hij de sociale of maatschappelijke Driegeleding met een zelfstandig geestesleven, rechtsleven en economisch leven. Vooral in de uitwerking van het economisch leven vinden we veel belangrijke elementen die ook in het socialisme van essentieel belang zijn. Rosa Luxemburg was behalve een marxistische socialiste voor wie in het algemeen geldt dat de samenleving louter gestoeld is op materialistische, economische  productieverhoudingen, echter ook een belangrijk pleitbezorger van een vrij geestesleven (o.a. vrije publieke opinie). 

Hoewel Steiner zich in meerdere voordrachten en geschriften kritisch uitlaat over het materialistische socialisme is hij ook heel duidelijk. In een lezing op 3 november 1918 (GA 185) beschrijft hij dat "het socialisme de belangrijkste missie is voor de moderne mensheid" ten tijde van het 5e na-Atlantische tijdperk van de bewustzijnsziel en pas tegen het jaar 4000 (na Christus) tot een vorm van afronding zal komen. We hebben gelukkig dus nog ruim de tijd, maar de richting staat wel vast, namelijk socialistisch! 
Zie volledige werk  https://anthrowiki.at/GA_185
Onderaan vind je pdf file voor volledige tekst van het boek. Op blz. 218 vind je betreffende alinea.

Steiner en Luxemburg hebben elkaar misschien eerder ontmoet in de Arbeiter-Bildungsschule te Berlijn, tijdens een openingsfeest en voordracht van Steiner getiteld "De wetenschap en de arbeidersstrijd" op 12 januari 1902.

Het is een vreselijk lot dat Rosa Luxemburg voor haar idealen heeft moeten doormaken, terwijl ze juist opkwam voor het welzijn van de arbeiders en de proletariërs.   Steiner en Luxemburg waren niet alleen tijdgenoten in een cruciale turbulente fase van de wereldgeschiedenis en verbleven in dezelfde culturele centra van West-Europa zoals Weimar en Berlijn, ze waren ook geestverwanten. Beide waren tegen de voorbereidingen van Duitsland die uiteindelijk leidde tot de Eerste Wereldoorlog. Beide waren kritisch over de gevolgen van het Verdrag van Versailles waarbij Duitsland "als verliezer", de schuld van de Eerste Wereldoorlog in de schoenen geschoven kreeg en opgezadeld werd met enorme oorlogsschulden, die het land zouden ontwrichten. Daarnaast moest Duitsland belangrijke gebieden afstaan aan Rusland en Frankrijk.

Zowel Steiner als Luxemburg waren in hun hart belangrijke socialisten.