 |
| prof.dr.Cees Zwart (foto Linkedin) |
Zonder dat hij
zich hiervan misschien bewust is, speelde Cees Zwart een grote rol in mijn
leven. Aan het einde van mijn studie Technische Bedrijfskunde 1983 aan de
toenmalige Technische Hogeschool Eindhoven was ik in aanraking gekomen met de antroposofie door
een lezing van een leerkracht Jan Klaassen van de Vrije School Brabant over de
antroposofie en het vrije school onderwijs. Dat was tijdens een TU/e Studium
Generale lezingencyclus over Geestelijke Stromingen in 1982, waar ik zelf
trouwens als sannyasin van Baghwan Shree Rajneesh ook een van de sprekers was.
Die lezing over antroposofie heeft ervoor gezorgd dat mijn vrouw korte tijd
later bovenbouwleerkracht Engels werd op de Vrije School Brabant. Samen hebben we de bijscholingscursus antroposofie
gevolgd, die ons veel inzichten gaf.
 |
| Grondlegger van de antroposofie Rudolf Steiner |
Korte tijd
later raakte ik betrokken bij een initiatiefgroep die zich inzette voor de
oprichting van een vrije basis school in Eindhoven-Zuid. Een jaar later was
vrije school De Regenboog een feit en kon een succesvolle start gemaakt worden.
Mijn kinderen zijn ook naar deze school gegaan en bleef ik nog enige jaren penningmeester
en als bestuurslid verbonden met die school. In diezelfde periode las ik een aantal
boeken van Steiner en heel regelmatig ook het tijdschrift Jonas waardoor ik een
beter inzicht kreeg in de antroposofie en haar werkgebieden. In dat vakblad
kwamen ook prominente vrije schoolleerkrachten over het onderwijs aan bod, maar ook markante
personen als dr. A.Bos , dr. D. Brüll ,
dr. C. Zwart en prof. Lievegoed aan bod,
die zich breder over economische en maatschappelijke aspecten van de antroposofie
uitten.
Zo kwam ik erachter dat Bernard Lievegoed
betrokken was bij het vakgebied organisatiekunde en bedrijfskunde en zelfs
algemene wetenschappelijke boeken had geschreven over de levensloop van de mens en de levensfasen
van een organisatie. Als oprichter van het Nederlands
Pedagogisch Instituut (NPI ) dat later instituut voor
organisatie-ontwikkeling heette, was Lievegoed een bekende persoonlijkheid en
genoot veel aanzien. Lievegoed was ook rector van de Vrije Hogeschool in
Driebergen. Op beide posities werd Cees Zwart door Lievegoed als zijn opvolger
aangesteld. Bij het NPI in Driebergen leerde ik Cees Zwart ook persoonlijk kennen.
Na mijn academische studie en ingenieurstitel wilde ik heel graag werk zoeken
waarin de beide onderwerpen van enerzijds de sociale impuls van de antroposofie en anderzijds bedrijfskunde “samen” kwamen. Dus stuurde
ik Cees Zwart een open sollicitatiebrief waarin ik me kandideerde voor een
taak/functie bij het NPI. Er kwam een reactie en ik werd uitgenodigd op villa De Reehorst in Driebergen waar
Zwart een kamer had. Bij deze directe ontmoeting raakte ik meteen onder de indruk
van deze sterke persoonlijkheid, zijn zware stem, maar ook zijn charisma.
Deze man heeft ècht iets te zeggen. Het gesprek was niet heel lang en de
boodschap voor mij teleurstellend. Het NPI kon me niets bieden en ik moest
me maar toeleggen op het ontwikkelen van basis financiële vaardigheden als
penningmeester en organisatievaardigheden als bestuurslid van een vrije school. Uiteraard had ik toen ook nog niet veel bedrijfservaring om een echte meerwaarde te hebben voor het NPI.
Via
het vakblad Jonas lukte het me
uiteindelijk wel om via eenzelfde weg, de open sollicitatie, in contact te
komen met een ander klein antroposofische adviesbureau, genaamd “Commentor” waar jurist Nico Franken,
vrije middelbare-school leraar uit Haarlem mr. Mouringh Boeke en voormalig
KLM HR-manager Max Rutgers-van Rozenburg
de kern vormden. Daar had ik meer geluk en werd met open armen ontvangen maar zonder
vast salaris of vastgelegde functie. Als “brede” bedrijfskundig adviseur kreeg
ik de opdracht om de eerste screening uit te voeren en de adviesvraag c.q.
latere adviesopdracht vast te stellen bij klanten en adviesvragers. De
samenwerking heeft in mijn geval nauwelijks twee jaar gewerkt, want enerzijds
was de potentiële markt van antroposofische organisaties en instellingen nog
niet erg groot. Anderzijds waren de persoonlijkheden te verschillend om een hecht team te zijn.
Voor mij waren de maandelijkse vergaderingen door het land in Utrecht,
Driebergen of Arnhem echter onvergetelijk en een belangrijke leerschool. Mijn
eerdere ervaringen als kredietadviseur bij Stichting
Memomunt in Amsterdam hielpen daar ook erg bij. Vanuit die rol waren we een
soort van concurrent van de Triodosbank, die ook werkte voor dezelfde klanten en
met persoonlijke borgstellingen voor leningen.
Verrassend
genoeg werden Cees Zwart en ik later toch een soort van collega’s, toen ik een
functie kreeg vanaf januari 1985 als universitair docent bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam, bij
de faculteit Bedrijfskunde. Prof. dr. Cees Zwart was verbonden als hoogleraar sociale pedagogiek aan de
economische faculteit. Daarnaast was hij hoogleraar organisatieontwikkeling en
menselijke kwaliteit aan de Katholieke universiteit Brabant in Tilburg. De antroposofie heeft ook een uitgesproken
maatschappijvisie die Sociale of Maatschappelijke Driegeleding wordt genoemd. Daar
was ik ook al enige jaren van op de hoogte en heeft ook decennialang mijn grote
belangstelling gehad. Op een van de prikborden in het universiteitsgebouw zag ik een
aankondiging of oproep aan geïnteresseerde studenten voor een cursus “Sociale Driegeleding”, gegeven
door Cees Zwart tegen een geringe financiële vergoeding. Dat bracht mij op het
idee om ook een soort Capita Selecta op te zetten over Sociale Driegeleding. Dat
heb ik ook een paar jaar gegeven aan een relatief kleine groep Erasmusstudenten.
Na zo’n zeven jaar ben ik uiteindelijk vertrokken uit Rotterdam en ben terecht gekomen bij de opleiding Technische Bedrijfskunde van de Hogeschool Eindhoven vanaf 1992. Bij het vak organisatiesociologie die ik als docent aan vierde jaars studenten moest geven koos ik gedurende zo’n tien jaar een dun maar zeer betekenisvol boekje van Cees Zwart: ”Op weg naar een nieuwe cultuur van de arbeid” uitgegeven door Lemniscaat in 1992.
Na zo’n zeven jaar ben ik uiteindelijk vertrokken uit Rotterdam en ben terecht gekomen bij de opleiding Technische Bedrijfskunde van de Hogeschool Eindhoven vanaf 1992. Bij het vak organisatiesociologie die ik als docent aan vierde jaars studenten moest geven koos ik gedurende zo’n tien jaar een dun maar zeer betekenisvol boekje van Cees Zwart: ”Op weg naar een nieuwe cultuur van de arbeid” uitgegeven door Lemniscaat in 1992.
Hoe vaker ik het boekje las en de opbouw en onderliggende
boodschap steeds beter begreep, hoe belangrijker zijn visie op het fenomeen
werk, arbeid en geluk voor mij als bedrijfs- en organisatiekundige werd. Zijn
taalgebruik was verfijnd en bijna poëzie. Het werd mijn persoonlijke bijbel, waarmee ik honderden Technische Bedrijfskunde studenten diep probeerde te raken
en te beïnvloeden. Zonder een wat meer fundamentele, filosofische en ethische kijk
op de samenleving en de betekenis van de arbeid blijft bedrijfskunde oppervlakkig naar mijn mening.
 |
| Eerste boek over Sociale Driegeleding als maatschappijvisie van de antroposofie |
Later op een
belangrijk moment in mijn leven kwam ik Cees Zwart tegen op het Geert Groote college, de middelbare
vrije school in Amsterdam, ter gelegenheid van een congres ergens in 2004 of
2005 over Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, waar Cees Zwart hoofdspreker
was alsook John Hogervorst, uitgever
en publicist van Nearchus en tijdschrift Driegonaal. Die dag in de
grote toneelzaal zal ik niet meer vergeten omdat ik in mijn tas een volledig
boekmanuscript had met als titel “Trias
Politica Ethica”, dat ik in de pauze of na afloop overhandigd heb aan John
met de vraag of hij het wilde uitgeven. Dat gebeurde ook en in 2006 lag het
gedrukt en wel klaar. Het boek is de weerslag van twintig jaar innerlijk actief
zijn met het onderwerp sociale driegeleding of de maatschappijvisie en sociale
impuls van de antroposofie. Na die tijd
voelde ik me sterk genoeg om deze ideeën te toetsen aan de realiteit. Toen ik later het keuzevak ethiek ging geven aan bedrijfskundestudenten van Fontys Hogescholen kon ik mijn boekje Trias Politica Ethica bespreken en behandelen met studenten. Cees Zwart en ik zijn beide pleitbezorgers van de sociale driegeleding en dus duidelijke geestverwanten.
De laatste
keer dat ik Cees Zwart persoonlijk nog gezien heb was tijdens een lezing die
hij gaf op uitnodiging van de Eindhovense afdeling van de Antroposofische
Vereniging met als titel “Nieuwe Gemeenschapsvorming” medio december 2009. Dat
was in een lokaal van het Novaliscollege, de vrije school , waar mijn drie kinderen hun middelbare schooltijd
hebben doorgebracht en mijn vrouw remedial teacher is geweest. Daarin blikt hij
vooruit op het jaar 2010 en heeft goede hoop dat het nieuwe jaar veel positieve
kansen biedt om doorbraken te bereiken bij wereldwijde problemen zoals klimaat-
en milieucrisis, economische en financiële crisis . Steeds 21-jaar , een belangrijke
cyclus, terugkijkend kom je uit in 1989
met de val van de Berlijnse muur (en korte tijd later de ineenstorting van de Sovjet Unie
) en daarna in 1968 met wereldwijde studentenprotesten Parijs, Amsterdam en de VS een
periode van “verbeelding aan de macht”
. Zie ook https://religieuze-ervaringen.blogspot.com/2009/12/2010-een-hoopvol-jaar.html
Bernard Lievegoed, maar heel speciaal Cees Zwart en later ook Kim Lapré, Mouringh Boeke en Dieter Brüll zijn voor mij belangrijke inspiratoren geweest om het vakgebied Bedrijfskunde te verrijken met inzichten uit de antroposofie en met name de sociale impuls en de sociale driegeleding.Juist de eerste twee personen waren erin geslaagd de antroposofie in de academische wereld en het universitaire onderwijs te brengen. Dat is ook altijd mijn intentie geweest .
 |
| Tweede boek over de sociale impuls van de antroposofie |
Bij toeval ontdekte ik een video op internet met daarin een lezing/toespraak van Cees Zwart over notabene zijn levensthema Sociale Driegeleding. De lezing op de website van "Apokalyps Nu" is gedateerd 12 augustus 2017 en Zwart bespreekt daarin ook zijn visie op dit onderwerp. Het is een bijna een uur durende toespraak, die een goed beeld geeft van de pogingen en omstandigheden in de periode 1919-1922 van Rudolf Steiner om dit onderwerp in de actualiteit en realiteit te brengen. Het is verbazingwekkend hoe deze eminence grise van bijna 85 jaar zo samenhangend, chronologisch (met plaatsen en tijden erbij) deze geschiedenis kan weergeven, zonder ruggesteun van een notitie of presentatie. Hij beschikt nog steeds over een groot en helder geheugen.
https://apokalypsnu.nl/2017/08/12/prof-dr-cees-zwart-over-sociale-driegeleding-in-het-huidige-tijdsgewricht-van-existentiele-transitie/
Als voorbereiding heeft hij een essay geschreven dat ook integraal op internet is te vinden onder de titel Sociale Driegeleding: Baken in transitie
https://www.antroposofischevereniging.nl/wp-content/uploads/sociale-driegeleding.-baken-in-transitie-cz.pdf
In 1922 heeft Steiner zelf aangegeven dat het mislukt is en heeft toen al zijn tijd en energie gestoken in het opzetten van een nieuwe onderwijsvorm, de Waldorf pedagogiek of in Nederland het Vrije School onderwijs. Volgens Zwart moeten er eerst voldoende zelfstandig denkende en zich verantwoordelijk voelende mensen zijn om de maatschappij om te vormen. Nu na bijna 100 jaar vrijeschool ervaring wereldwijd zouden we misschien wel in staat zijn om langzaam een associatieve economie op te bouwen, die effectief én efficiënt én duurzaam is en geen schade toebrengt aan de aarde, natuur en milieu en die alle mensen wereldwijd voorziet in hun behoeften aan economische goederen.
In memoriam:
Cees Zwart overleden
Prof. Dr. Cees Zwart is op 16 juli 2024 op 89-jarige leeftijd in zijn woonplaats Villefranche-de-Lauragais (Zuid-Frankrijk) overleden.
Cees Zwart studeerde sociale economie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en promoveerde in 1972 tot doctor in de economische wetenschappen. Hij was leerling van Bernard Lievegoed en later zijn opvolger als hoogleraar sociale pedagogiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en emeritus-hoogleraar organisatieontwikkeling en menselijke kwaliteit aan de katholieke Universiteit Brabant/Tias. Van 1982 tot 1996 was hij rector aan de Vrije Hogeschool.
Hij was auteur van meerdere boeken over zijn vakgebied. Het boek Over hoop is het levenswerk van Cees Zwart, verteld aan en door Anne Pastors.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten