Prof.dr.Cees Zwart en de rol van sociale driegeleding en antroposofie in mijn leven.

prof.dr.Cees Zwart (foto Linkedin)

Zonder dat hij zich hiervan misschien bewust is,  speelde Cees Zwart een grote rol in mijn leven. Aan het einde van mijn studie Technische Bedrijfskunde 1983 aan de toenmalige Technische Hogeschool Eindhoven was ik  in aanraking gekomen met de antroposofie door een lezing van een leerkracht Jan Klaassen van de Vrije School Brabant over de antroposofie en het vrije school onderwijs. Dat was tijdens een TU/e Studium Generale lezingencyclus over Geestelijke Stromingen in 1982, waar ik zelf trouwens als sannyasin van Baghwan Shree Rajneesh ook een van de sprekers was. Die lezing over antroposofie heeft ervoor gezorgd dat mijn vrouw korte tijd later bovenbouwleerkracht Engels werd op de Vrije School Brabant.  Samen hebben we de bijscholingscursus antroposofie gevolgd, die ons veel inzichten gaf.

Grondlegger van de antroposofie Rudolf Steiner

Korte tijd later raakte ik betrokken bij een initiatiefgroep die zich inzette voor de oprichting van een vrije basis school in Eindhoven-Zuid. Een jaar later was vrije school De Regenboog een feit en kon een succesvolle start gemaakt worden. Mijn kinderen zijn ook naar deze school gegaan en bleef ik nog enige jaren penningmeester en als bestuurslid verbonden met die school. In diezelfde periode las ik een aantal boeken van Steiner en heel regelmatig ook het tijdschrift Jonas waardoor ik een beter inzicht kreeg in de antroposofie en haar werkgebieden. In dat vakblad kwamen ook prominente vrije schoolleerkrachten over het onderwijs aan bod, maar ook markante personen als  dr. A.Bos , dr. D. Brüll , dr. C. Zwart en prof. Lievegoed  aan bod, die zich breder over economische en maatschappelijke aspecten van de antroposofie uitten. 

Zo kwam ik erachter dat Bernard Lievegoed betrokken was bij het vakgebied organisatiekunde en bedrijfskunde en zelfs algemene wetenschappelijke boeken had geschreven over de levensloop van de mens en de levensfasen van een organisatie. Als oprichter van het Nederlands Pedagogisch Instituut (NPI ) dat later instituut voor organisatie-ontwikkeling heette, was Lievegoed een bekende persoonlijkheid en genoot veel aanzien. Lievegoed was ook rector van de Vrije Hogeschool in Driebergen. Op beide posities werd Cees Zwart door Lievegoed als zijn opvolger aangesteld. Bij het NPI in Driebergen leerde ik Cees Zwart ook persoonlijk kennen. 

Na mijn academische studie en ingenieurstitel wilde ik heel graag werk zoeken waarin de beide onderwerpen van enerzijds de sociale impuls van de antroposofie en anderzijds bedrijfskunde “samen” kwamen. Dus stuurde ik Cees Zwart een open sollicitatiebrief waarin ik me kandideerde voor een taak/functie bij het NPI. Er kwam een reactie en ik werd uitgenodigd op villa De Reehorst in Driebergen waar Zwart een kamer had. Bij deze directe ontmoeting raakte ik meteen onder de indruk van deze sterke persoonlijkheid, zijn zware stem, maar ook zijn charisma. Deze man heeft ècht iets te zeggen. Het gesprek was niet heel lang en de boodschap voor mij teleurstellend. Het NPI kon me niets bieden en ik moest me maar toeleggen op het ontwikkelen van basis financiële vaardigheden als penningmeester en organisatievaardigheden als bestuurslid van een vrije school. Uiteraard had ik toen ook nog niet veel bedrijfservaring om een echte meerwaarde te hebben voor het NPI. 

Via het vakblad Jonas lukte het me uiteindelijk wel om via eenzelfde weg, de open sollicitatie, in contact te komen met een ander klein antroposofische adviesbureau, genaamd “Commentor” waar jurist Nico Franken, vrije middelbare-school leraar uit Haarlem mr. Mouringh Boeke en  voormalig KLM HR-manager Max Rutgers-van Rozenburg de kern vormden. Daar had ik meer geluk en werd met open armen ontvangen maar zonder vast salaris of vastgelegde functie. Als “brede” bedrijfskundig adviseur kreeg ik de opdracht om de eerste screening uit te voeren en de adviesvraag c.q. latere adviesopdracht vast te stellen bij klanten en adviesvragers. De samenwerking heeft in mijn geval nauwelijks twee jaar gewerkt, want enerzijds was de potentiële markt van antroposofische organisaties en instellingen nog niet erg groot. Anderzijds waren de persoonlijkheden  te verschillend om een hecht team te zijn. Voor mij waren de maandelijkse vergaderingen door het land in Utrecht, Driebergen of Arnhem echter onvergetelijk en een belangrijke leerschool. Mijn eerdere ervaringen als kredietadviseur bij Stichting Memomunt in Amsterdam hielpen daar ook erg bij. Vanuit die rol waren we een soort van concurrent van de Triodosbank, die ook werkte voor dezelfde klanten en met persoonlijke borgstellingen voor leningen.

Verrassend genoeg werden Cees Zwart en ik later toch een soort van collega’s, toen ik een functie kreeg vanaf januari 1985 als universitair docent bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam, bij de faculteit Bedrijfskunde. Prof. dr. Cees Zwart was verbonden als  hoogleraar sociale pedagogiek aan de economische faculteit. Daarnaast was hij hoogleraar organisatieontwikkeling en menselijke kwaliteit aan de Katholieke universiteit Brabant in Tilburg.  De antroposofie heeft ook een uitgesproken maatschappijvisie die Sociale of Maatschappelijke Driegeleding wordt genoemd. Daar was ik ook al enige jaren van op de hoogte en heeft ook decennialang mijn grote belangstelling gehad. Op een van de prikborden in het universiteitsgebouw zag ik een aankondiging of oproep aan geïnteresseerde studenten voor een cursus “Sociale Driegeleding”, gegeven door Cees Zwart tegen een geringe financiële vergoeding. Dat bracht mij op het idee om ook een soort Capita Selecta  op te zetten over Sociale Driegeleding. Dat heb ik ook een paar jaar gegeven aan een relatief kleine groep Erasmusstudenten. 
Na zo’n zeven jaar ben ik uiteindelijk vertrokken uit Rotterdam en ben terecht gekomen bij de opleiding Technische Bedrijfskunde van de Hogeschool Eindhoven vanaf 1992. Bij het vak organisatiesociologie die ik als docent aan vierde jaars studenten moest geven koos ik gedurende zo’n tien jaar een dun maar zeer betekenisvol boekje van Cees Zwart: ”Op weg naar een nieuwe cultuur van de arbeid” uitgegeven door Lemniscaat in 1992.  

Hoe vaker ik het boekje las en de opbouw en onderliggende boodschap steeds beter begreep, hoe belangrijker zijn visie op het fenomeen werk, arbeid en geluk voor mij als bedrijfs- en organisatiekundige werd. Zijn taalgebruik was verfijnd en bijna poëzie. Het werd mijn persoonlijke bijbel, waarmee ik honderden Technische Bedrijfskunde studenten diep probeerde te raken en te beïnvloeden. Zonder een wat meer fundamentele, filosofische en ethische kijk op de samenleving en de betekenis van de arbeid blijft bedrijfskunde oppervlakkig naar mijn mening. 
    

Eerste boek over Sociale Driegeleding als maatschappijvisie van de antroposofie 

Later op een belangrijk moment in mijn leven kwam ik Cees Zwart tegen op het Geert Groote college, de middelbare vrije school in Amsterdam, ter gelegenheid van een congres ergens in 2004 of 2005 over Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap, waar Cees Zwart hoofdspreker was alsook John Hogervorst, uitgever en publicist van Nearchus en tijdschrift Driegonaal. Die dag in de grote toneelzaal zal ik niet meer vergeten omdat ik in mijn tas een volledig boekmanuscript had met als titel “Trias Politica Ethica”, dat ik in de pauze of na afloop overhandigd heb aan John met de vraag of hij het wilde uitgeven. Dat gebeurde ook en in 2006 lag het gedrukt en wel klaar. Het boek is de weerslag van twintig jaar innerlijk actief zijn met het onderwerp sociale driegeleding of de maatschappijvisie en sociale impuls van de antroposofie.  Na die tijd voelde ik me sterk genoeg om deze ideeën te toetsen aan de realiteit. Toen ik later het keuzevak ethiek ging geven aan bedrijfskundestudenten van Fontys Hogescholen kon ik mijn boekje Trias Politica Ethica bespreken en behandelen met studenten. Cees Zwart en ik zijn beide pleitbezorgers van de sociale driegeleding en dus duidelijke geestverwanten.

De laatste keer dat ik Cees Zwart persoonlijk nog gezien heb was tijdens een lezing die hij gaf op uitnodiging van de Eindhovense afdeling van de Antroposofische Vereniging met als titel “Nieuwe Gemeenschapsvorming” medio december 2009. Dat was in een lokaal van het Novaliscollege, de vrije school , waar mijn drie kinderen hun middelbare schooltijd hebben doorgebracht en mijn vrouw remedial teacher is geweest. Daarin blikt hij vooruit op het jaar 2010 en heeft goede hoop dat het nieuwe jaar veel positieve kansen biedt om doorbraken te bereiken bij wereldwijde problemen zoals klimaat- en milieucrisis, economische en financiële crisis . Steeds 21-jaar , een belangrijke cyclus, terugkijkend kom je uit in 1989 met de val van de Berlijnse muur (en korte tijd later de ineenstorting van de Sovjet Unie ) en daarna in 1968 met wereldwijde studentenprotesten Parijs, Amsterdam en de VS een periode van “verbeelding aan de macht” .   Zie ook        https://religieuze-ervaringen.blogspot.com/2009/12/2010-een-hoopvol-jaar.html    

Bernard Lievegoed, maar heel speciaal Cees Zwart en later ook Kim Lapré, Mouringh Boeke en Dieter Brüll zijn voor mij belangrijke inspiratoren geweest om het vakgebied Bedrijfskunde te verrijken met inzichten uit de antroposofie en met name de sociale impuls en de sociale driegeleding.Juist de eerste twee personen waren erin geslaagd de antroposofie in de academische wereld en het universitaire onderwijs te brengen. Dat is ook altijd mijn intentie geweest .                               

Tweede boek over de sociale impuls van de antroposofie

Bij toeval ontdekte ik een video op internet met daarin een lezing/toespraak van Cees Zwart over notabene zijn levensthema Sociale Driegeleding. De lezing op de website van "Apokalyps Nu"  is gedateerd 12 augustus 2017 en Zwart bespreekt daarin ook zijn visie op dit onderwerp.  Het is een bijna een uur durende toespraak, die een goed beeld geeft van de pogingen en omstandigheden in de periode 1919-1922  van Rudolf Steiner om dit onderwerp in de actualiteit en realiteit te brengen. Het is verbazingwekkend hoe deze eminence grise van bijna 85 jaar zo samenhangend, chronologisch (met plaatsen en tijden erbij) deze geschiedenis kan weergeven, zonder ruggesteun van een notitie of presentatie. Hij beschikt nog steeds over een groot en helder geheugen. 
https://apokalypsnu.nl/2017/08/12/prof-dr-cees-zwart-over-sociale-driegeleding-in-het-huidige-tijdsgewricht-van-existentiele-transitie/

Als voorbereiding heeft hij een essay geschreven dat ook integraal op internet is te vinden onder de titel Sociale Driegeleding:  Baken in transitie   
 https://www.antroposofischevereniging.nl/wp-content/uploads/sociale-driegeleding.-baken-in-transitie-cz.pdf

Dat is een prachtig overzichtswerk met vermelding van alle gebruikte bronnen waarin Zwart de essentie van de Sociale Driegeleding bespreekt en het belang voor een gezonde samenleving zeker kort na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het had voor Europa een grote toekomstimpuls kunnen zijn, maar er waren volgens Steiner te weinig "wakkere" mensen om het idee of concept te steunen.
In 1922 heeft Steiner zelf aangegeven dat het mislukt is en heeft toen al zijn tijd en energie gestoken in het opzetten van een nieuwe onderwijsvorm, de Waldorf pedagogiek of in Nederland het Vrije School onderwijs. Volgens Zwart moeten er eerst voldoende zelfstandig denkende en zich  verantwoordelijk voelende  mensen zijn om de maatschappij om te vormen. Nu na bijna 100 jaar vrijeschool ervaring wereldwijd zouden we misschien wel in staat zijn om langzaam een associatieve economie op te bouwen, die effectief én efficiënt én duurzaam is en geen schade toebrengt aan de aarde, natuur en milieu en die alle mensen wereldwijd voorziet in hun behoeften aan economische goederen.